ЦÆХХЫГОЛ

тж. ЦÆНХИГОЛ

Ирон мифологийы цæххы бардуаг. Цæххæй ирон адæм рагæй-æрæгмæ аргъуц кæнынц, нымд дзы кæнынц. Уымæн æмæ зонынц, æнæ цæххæй, æдзæх хæринагæй, æгæр-мæгуыр, фосæн дæр ма фæцæрæн кæй нæй. Æдзæхх хæринаг хонынц æнад, æныгуыз. Цæхх ирон адæммæ у фынджы сæр. Уый йыл равæрынц фыццагдæр æмæ йæ сисынц фæстагмæ. Цæхх фынгæй зæхмæ калын нæ фæтчы, афтæ хæрæнтимæ-бырондонмæ дæр. «Тæригъæд у, кæдæм æй калыс», – фæзæгъынц ирон адæм.

Цæхх ирон къæбицы рæбинаг у. Æфсин æнæцæххæй хæрзад хæринаг не скæндзæн. Адæймаг æнæцæххæй нæ фæцæрдзæн. Ирон адæм æййæфтой цæххъуаг, æмæ, æвæццæгæн, уый фæдыл нæ адæмон сфæлдыстады фæзынд цæххы бардуаг, цæхх уа, ма уа, уыцы бархъомыс кæй къухы уыд, ахæм. Йæ кувæндон ис Дыгургомы. Кæс В.Миллеры фыст: «Уастырджийы таурæгъ». Цæххы тыххæй ма ис ахæм æмбисонд дæр: – Раджы кæддæр иу хъæздыг лæгæн уыдис æртæ фырты. Æрхъæцмæ йыл нæ хъæцыдысты, йæ цæрайæ цардысты. Лæг ахъуыды кодта: æнувыд мыл сты æртæ дæр, уый хатын, фæлæ сæ уæддæр куы бафæрсин, чи мæ дзы цас уарзы, уымæй.

Хистæр загъта: налхъуыт-налмасы бæрц дæ уарзын; астæуккаг фæрæвдз: сыгъзæрины бæрц. Кæстæр ахъуыды кодта æмæ загъта:

«Цæххы бæрц!»

Фыдæн кæстæры дзуапп хъыг уыдис, фæлæ ницы сдзырдта, кæд ыл дыууæ хистæры былысчъилæй бахудтысты, уæддæр.

Рацæй-рабон æмæ цард фæивта, адæм смæгуыр сты, бахæринаг сын нал фаг кодта. Ахæм дуг скодта æмæ цæхх ссарæн, балхæнæн никуыуал уыд. Адæм æндæр бæстæтæм цыдысты, сæ мулк, сæ фæллой ластой æмæ йæ цæххыл ивтой. Фæстагмæ цæхх сыгъзæрин æмæ налхъуыт-налмасæй дæр фæзынаргъдæр. Уымæн æмæ æнæ уыдонæй дæр фæцæрæн уыд, æнæ цæххæй та нæ.

Фыдмæ уæд бахъардта йæ кæстæр фырты дзуапп, уæд бамбæрста, йæ фырттæй зондджындæр чи у, уый.

кæс «АРВЫ ДУАР»-Ы СÆРГÆНДТÆ